Achterveld

Evacuatie naar Ermelo

Op 10 mei 1940 klonk om vier uur in de vroegte hoorngeschal, de oproep voor alle in Achterveld gelegerde militairen om naar hun stellingen te gaan. De hele familie Boersen hielp mee om de kapitein en de luitenant de deur uit te helpen. Beide ransels moesten gevuld worden, het noodzakelijkste meegenomen. Nog voor 5.00 uur vertrok een groepje ‘van hun militairen’ inclusief kapitein van Zalingen naar Voorposten Asschat. Ongeveer een uur later vertrokken ook de laatste militairen uit de timmermanswerkplaats naar Asschat. Daar gingen ze dan, al die soldaten met wie de familie toch een band gekregen had: hoe zou het hun vergaan? Maar de familie had het al druk met de eigen beslommeringen, ze moesten evacueren! Meester Stipdonk van de Sint Josephschool was een huisvriend van de familie, hij kwam wel eens kaarten en vader Aris en hij waren de afgelopen strenge winter samen wezen schaatsen. Hij was in café Buitenlust in de kost, dat lag naast het pand van de familie Boersen. Een buurman dus. Bep, To en Corrie hebben bij hem in de klas gezeten. Meester Stipdonk stond altijd voor hen klaar, zeker nadat moeder was overleden.
Stipdonk was groepsleider wat inhield dat hij de evacuatie van de buurt regelde. Hij was bij de familie Boersen en bij alle gezinnen in de buurt komen zeggen dat iedereen uit het Barneveldse deel van Achterveld met de fiets om 13.00 uur klaar moest staan voor vertrek. 
Het Stoutenburgse deel van Achterveld zou pas de volgende dag (naar De Rijp en omgeving) vertrekken. Met slechts een bundeltje kleren achterop, wat toiletspullen en een boterham voor dezelfde avond kwamen ze naar het verzamelpunt vlakbij hun huis, bij café Buitenlust, toen Corries band klapte. Wat nu gedaan? De fiets werd in het café gezet. Even verderop stond een ezelkar van de familie Kohlmann die aan de Schoonderbeekerweg woonde. Zij waren die ochtend al vroeg met hun wagens van huis vertrokken naar het centrum van Achterveld omdat de brug over de Modderbeek bij Jan Boersen zou worden opgeblazen. Corrie kon mee met de ezelkar waar verder twee dienstmeisjes op zaten die de ezel menden. Nu besloot vader Aris dat ook hij met een wagen ging. Hij vond zijn jongste dochter nog te jong om alleen te reizen. Zijn andere dochters liet hij over aan de zorgen van meester Stipdonk.

Terugkeer

Donderdag na de capitulatie zijn vader Aris, zijn buurmannen en meester Stipdonk op de fiets uit Ermelo naar Achterveld teruggereden om de situatie in ogenschouw te nemen. Van het huis van kruidenier Jan van Hamersveld, hun buren, was niet veel over, maar hun eigen huis was nog wel bewoonbaar. Er was wel veel kapot, dakpannen eraf, alle glas was uit de raamsponningen, een grote balk in de timmermanswerkplaats was naar beneden gekomen, maar ze zouden er na wat reparaties wel weer in kunnen. Zij zagen iemand er met een kistje sigaren onder zijn arm vandoor gaan, nog gauw geplunderd uit de puinhopen van de kruidenierswinkel van Van Hamersveld.
Behalve de schade aan hun woningen zagen zij de grote gaten in de kerk, het Sint Josephgesticht deels in puin, evenals veel andere beschadigde huizen.

Huzaren

Op 12 mei 1940 kwam het vierde eskadron van het eerste regiment huzaren, die gedurende de mobilisatie in Barneveld gelegerd was, per fiets vanuit richting Terschuur via wat nu heet de Stoutenburgerweg naar Achterveld. Zij hadden als taak verkenningstochten te maken om waar te nemen waar de vijand zich bevond. De huzaren waren onderverdeeld in eskadrons te paard, motor en fiets. Ook bezaten zij een aantal pantserwagens, maar het merendeel was de dag ervoor naar Den Haag gezonden. Het vierde eskadron met ritmeester De Vries bestond uit een wielrijderseskadron van honderdtwintig militairen, vier pelotons van dertig man.
Inmiddels was op 12 mei een vijandelijk wielrijderspeloton van de Snelle Groep Midden, inclusief het eerste bataljon van de Duitse hoofdmacht, in Achterveld gearriveerd. Zij moesten een doorgang in de Grebbelinie vinden naar Amersfoort. De opdracht was om snel Amersfoort aan te vallen. De huzaren fietsten via Terschuur naar Achterveld en kwamen in de loop van de ochtend aan bij de Barneveldse Beek. Omdat ook daar de brug was opgeblazen moesten de vier pelotons huzaren door het water naar de overkant zien te komen. Iets verder stuitten zij al op Duitsers, maar hier konden zij die nog terugdringen. Er werden zelfs enkele Duitsers – voor korte tijd – krijgsgevangen gemaakt. Eenmaal in Achterveld aangekomen bleken de huzaren middenin een grote vijandelijke troepenmacht te zijn terechtgekomen en kwamen ze vanuit alle kanten onder vuur te liggen. Er is hevig en fel gevochten, soms man tegen man. Daarbij zijn in Achterveld twaalf Nederlandse militairen omgekomen. Een van de gewonden overleed een jaar later op 15 mei 1941 alsnog aan zijn verwondingen, wat het aantal dodelijke slachtoffers op dertien bracht. Nadat bleek dat vechten niet langer mogelijk was, is het enkele huzaren gelukt om zich terug te trekken richting Hoevelaken en Terschuur om uiteindelijk in kasteel de Haar in Haarzuilens aan te komen. Anderen hebben zich verstopt in leegstaande huizen en boerderijen. Ongeveer zestig huzaren, waaronder verschillende gewonden, hebben zich overgegeven en zijn krijgsgevangen gemaakt.

Artillerie

Gedurende de nacht van zondag 12 op maandag 13 mei is door de artillerie vanuit Amersfoort en Hamersveld – met onregelmatige tussenpozen – gevuurd op Achterveld, Barneveld, Terschuur, Voorthuizen en Nijkerk. ‘Storend en verontrustend vuur’ werd dit genoemd. De granaten vlogen over de hoofden van de mannen in de liniedijk en de voorposten.
In Achterveld was veel schade aan woningen en aan de kerk.
Aan Duitse zijde zijn die nacht veel slachtoffers gevallen. De tientallen, mogelijk meer dan honderd Duitse doden werden met vrachtwagens naar Duitsland afgevoerd. In Achterveld lagen de Duitse gewonden in de kelders van het Sint Josephgesticht en van de melkfabriek, tot zij werden overgebracht naar ziekenhuizen in Duitsland. In het Schaffelaarse Bos in Barneveld waren honderden Duitse soldaten gelegerd. Die positie is door huzaren doorgegeven en ook dit bos werd flink beschoten, met vele doden en gewonden tot gevolg. Hotel-café-restaurant De Bonte Koe in Barneveld was eveneens een belangrijk doelwit van de artillerie omdat daar hoge Duitse legerfunctionarissen zouden zijn. De artillerievuren vanuit Amersfoort en Hamersveld hebben ertoe bijgedragen dat de grote aanval door de hoofdmacht van 227e divisie vertraging heeft opgelopen. Het plan van de Duitsers was maandag 13 mei in de vroege ochtend tot een aanval op Scherpenzeel over te gaan, maar nu heeft de troepenmacht de ochtend nodig gehad om zich te hergroeperen om vervolgens pas in de middag de aanval te kunnen openen.